Het aandeel hoogopgeleiden is gegroeid en dat is te zien op de arbeidsmarkt onder alle beroepsklassen (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2017). In 2003 had 29 procent van mensen in de bedrijfseconomie en commerciële sector een hbo- of wo-diploma: in 2016 is dit gestegen naar 44 procent. Deze toename in onderwijsniveau geldt o.a. voor werknemers in de zorg, ICT en managers. Kortom, er zijn steeds meer hoogopgeleide mensen in Nederland. Dat leidt tot een hevige competitie in het onderwijs volgens Elffers want er steeds meer druk om zo hoog mogelijk opgeleid te zijn (Elffers, 2017).
Onderwijsexpansie en diploma-inflatie
Elffers (2017) kijkt terug naar de jaren zestig waar slecht vijf procent van de beroepsbevolking destijds een hbo- of wo-opleiding had. In tegenstelling tot die tijd is nu ongeveer de helft van de beroepsbevolking in steden zoals Amsterdam hoogopgeleid. De waardering van het niveau van beschikbare beroepen heeft de onderwijsexpansie niet kunnen bijhouden, waardoor diploma-inflatie is ontstaan. Dit houdt in dat diploma’s minder waard zijn op de arbeidsmarkt dan voorheen (Tolsma & Wolbers, 2010). Iemand met hetzelfde opleidingsniveau bereikt nu een lagere beroepspositie dan vroeger. Dit zorgt voor meer prestatiedruk, iedereen wil zich meer onderscheiden van anderen door bijvoorbeeld een hoger niveau onderwijs, een honours programma of een tweede masteropleiding (Elffers, 2017).
Ouders en leerlingen voelen de druk van de onderwijs competitie al op de basisschool. Bij de overgang naar het voortgezet onderwijs streven ouders naar een hoger advies voor hun kinderen. De reden daarvoor volgens Elffers (2017) is de selectie aan het eind van het basisonderwijs en de gesegmenteerde structuur op het voortgezet onderwijs. De druk om te presteren en naar een hoger niveau te gaan begint dus al op jonge leeftijd.
Schaduwonderwijs
Zoals besproken in ons vorig blog, is schaduwonderwijs een directe uitkomst van deze competitie. Meer ouders betalen voor extra ondersteuning voor hun kind buiten het reguliere onderwijs om, omdat er steeds meer druk wordt gevoeld om goed te presteren voor een betere toekomst. De toegenomen belangstelling voor o.a. meer bijles, huiswerkbegeleiding en examentraining is dus een direct gevolg van de prestatiedruk gevoeld door leerlingen en ouders (Geus & Bisschop, 2018).
Kansenongelijkheid
De grote keerzijde verbonden aan deze ontwikkeling is de toenemende ongelijkheid: schaduwonderwijs is voornamelijk toegankelijk voor ouders met een hoger inkomen. Ook hebben kinderen met hoger-opgeleide ouders meer kans op toegang en succes in het hoger onderwijs (Meijer, 2020).
Ook leidt de competitie tussen een relatieve achterstand, meent Elffers (2019). Omdat steeds meer leerlingen deelnemen aan schaduwonderwijs, dreigen andere leerlingen die geen toegang hebben tot extra ondersteuning achterop te raken. De leerlingen zijn zijn in competitie met elkaar om toegang tot hogere onderwijsniveaus, wat er voor zorgt dat meer leerlingen schaduwonderwijs gaan volgen. Bovendien wordt er ook minder aandacht besteed aan extra uitleg of individuele hulp in het reguliere onderwijs omdat meer leerlingen steunen op het schaduwonderwijs.
Bronnen:
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2017, 7 september). Meer hoogopgeleiden in alle beroepsklassen. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/36/meer-hoogopgeleiden-in-alle-beroepsklassen
Elffers, L. (2017). De bijlesgeneratie (1ste ed.). Amsterdam University Press.
Elffers, L. (2019). Het kopen van kansen: de inzet van schaduwonderwijs in de onderwijscompetitie. In H. van de Werfhorst, & E. van Hest (editors), Gelijke kansen in de stad (blz. 55-66). Amsterdam University Press. https://doi.org/10.5117/9789463728829
Geus, W. de & Bisschop, P. (2018). Licht op schaduwonderwijs. Utrecht: Oberon. p13.
Meijer, M. (2020). Opleidingsniveau ouders bepalender voor schoolloopbaan kind dan migratieachtergrond. Geraadpleegd van: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/opleidingsniveau-ouders-bepalender-voor-schoolloopbaan-kind-dan-migratieachtergrond~ba62f1a4/
Tolsma, J., & Wolbers, M. H. J. (2010). Onderwijs als nieuwe sociale scheidslijn? De gevolgen van onderwijsexpansie voor sociale mobiliteit, de waarde van diploma’s en het relatieve belang van opleiding in Nederland. Tijdschrift voor Sociologie, 31(3), 239-259.