In 2015 is de basisbeurs vervangen door het leenstelsel. Sinds deze verandering kunnen studenten studiefinanciering krijgen in de vorm van een rentedragende lening. Het rentepercentage varieert per kalenderjaar. Voor studenten uit welvarende gezinnen kan deze studiefinanciering gezien worden als een goedkope lening, maar voor kwetsbare leerlingen staat de toegang tot het hoger onderwijs onder druk door het huidige leenstelsel.
De lening in het kort
Bij een lening komt veel kijken. Op Duo.nl staat veel informatie over studiefinanciering en kan je door middel van een rekenhulp berekenen hoeveel je nodig hebt per maand. Op dit moment kan je maximaal 1099 euro lenen. Dit bedrag kan je per maand en op ieder moment wijzigen. Na afronding van een studie, staat de rente steeds vast voor vijf jaar. In 2021 is het percentage 0%, deze kan echter in de toekomst nog hoger uitvallen. Als je ouders samen minder dan € 46.000,- verdienen blijf je recht houden op een aanvullende beurs. Als je je diploma haalt, wordt je aanvullende beurs wél een gift. Het studentenreisproduct, een middel waarmee je gratis of met korting reizen met het openbaar vervoer, wordt een gift mits je je diploma binnen 10 jaar haalt (DUO, 2021).
Gevolgen leenstelsel
‘Toegankelijk hoger onderwijs voor iedereen die wil en kan studeren.’ Dat was een van de geformuleerde uitgangspunten van het sociaal leenstelsel (Overheid, 2013). Echter wordt de toegankelijkheid van de student om te studeren alleen maar meer beperkt door de schulden die de studiefinanciering veroorzaakt.
Als je leent, bouw je een studieschuld op. In de toekomst kan dit nadelig zijn, bijvoorbeeld wanneer je een huis wil kopen. De studieschuld kan dan invloed hebben op de berekening van het hypotheekbedrag (DUO, 2021). Uit een analyse van Scienceguide komt naar voren dat de (kansen)ongelijkheid de afgelopen jaren duidelijk toe is genomen en dat een ‘toegankelijk hoger onderwijs voor iedereen de kan en wil studeren’ eerder last dan baat heeft bij het leenstelsel (de Knecht, 2017).
Opleiding
Onderzoek over het nieuwe leenstelsel toont aan dat de studievoortgang in het hoger onderwijs niet erg veranderd is (CBS, 2021). Studenten wisselden in de afgelopen periode wel minder van studie en studeren sneller af, maar dat heeft niet te maken met de studiefinanciering meent CBS.
Er zijn echter wel verschillen tussen hbo- en wo-studenten die samenhangen met hun sociaaleconomische achtergrond. Hieruit blijkt dat hbo-studenten met een welvarende achtergrond steeds vaker hun bacheloropleiding afronden binnen de reguliere tijd. Daarentegen zijn hbo-studenten uit de minst welvarende groepen niet vooruitgegaan. Bij de wo-studenten is dit sociaaleconomische verschil niet veranderd sinds het nieuwe leenstelsel.
Daarentegen is er sinds de invoering van het leenstelsel wel een groot verschil in de doorstroom naar een wo-master. Het percentage studenten dat na de wo-bachelor direct doorstroomt naar een master is sterk gedaald. Volgens het CBS ervaren studenten uit minder welgestelde milieus waarschijnlijk meer druk om hun masteropleiding binnen de reguliere tijd af te ronden. Deze groep rondt de master vaker binnen 1 jaar af dan studenten met een welvarende achtergrond (CBS, 2021).
Bijbaan
Steeds meer studenten zijn gaan lenen sinds de invoering van het leenstelsel. Vooral bij de jongere generatie studenten lopen de studieschulden hard op (CBS, 2020). Om te compenseren voor het wegvallen van de basisbeurs zijn studenten meer gaan bijverdienen. De jongste generatie studenten (geboren tussen 1998-1999, volgens onderzoek uit 2019) verdienden 16 procent meer dan de voorgaande generatie (1990-1991).
Oplossingen
Verschillende politieke partijen hebben uiteenlopende visies op het leenstelsel. Zo houdt de VVD bijvoorbeeld vast aan het leenstelsel terwijl het CDA, PvdA en SP het leenstelsel willen afschaffen. Het CDA, D66 en de CU willen dat er in plaats daarvan een inkomensafhankelijke beurs komt. De PvdA en SP pleiten voor de terugkeer van de basisbeurs. Meer over de specifieke plannen van de partijen kan je hier lezen.
Bronnen:
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2021, 18 mei). Geen trendbreuk in studievoortgang onder leenstelsel. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/20/geen-trendbreuk-in-studievoortgang-onder-leenstelsel
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, 27 oktober). Studenten lenen en verdienen steeds meer. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/44/studenten-lenen-en-verdienen-steeds-meer
DUO. (2021). Studiefinanciering: Lenen – DUO. Geraadpleegd van https://duo.nl/particulier/studiefinanciering/lenen.jsp
Knecht, S. (2017, 31 december). Sociaal leenstelsel toch niet sociaal. Geraadpleegd van https://www.scienceguide.nl/2017/06/sociaal-leenstelsel-toch-niet-sociaal/
Prantl, J. (2018, 15 mei). Leenstelsel leidt tot tweedeling in de maatschappij. Geraadpleegd van https://www.scienceguide.nl/2018/05/leenstelsel-tweedeling/
Tweede Kamer der Staten-Generaal. (2013, 1 juli). Kamerstuk 33680, nr. 3 | Overheid.nl > Officiële bekendmakingen. Geraadpleegd van https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33680-3.html