Enkele leerlingen die een bepaalde diploma halen in het voortgezet onderwijs (vo), gaan daarna door met een andere opleiding in het vo of ze halen meerdere diploma’s in het vervolgonderwijs. Dit noemen we ‘stapelen’, rond 8 procent van alle leerlingen kiest jaarlijks voor om te gaan stapelen (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2016a). Vaak komt dit door onderadvisering (de Booys, 2020), een concept waar we het in onze volgende blogpost uitgebreid over gaan hebben. Er is verder geen verschil tussen het studiesucces van leerlingen die stapelen en van leerlingen die meteen in een bepaald niveau zijn geplaatst (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2016b). In deze blogpost gaan wij in dieper in op de ontwikkeling van stapelen in het onderwijs en laten we zien wat de Nederlandse politiek vindt van doorstromen naar een ander niveau.
Voortgezet- en vervolgonderwijs
Uit onderzoek blijkt dat de afgelopen jaren relatief meer leerlingen ervoor kozen om door te gaan op hoger niveau (Onderwijsinspectie, 2020). Maar in 2017/2018 is dit percentage gedaald: zo kozen 14,4 procent van de vmbo-g/tl leerlingen om hun opleiding voort te zetten op de havo. In 2016/2017 was dat nog 15,6 procent van de leerlingen. Een mogelijke reden hiervoor is dat tijdens periodes van economische groei, minder leerlingen en studenten ervoor kiezen hun opleiding te verlengen. Dezelfde trend is zichtbaar bij havo leerlingen, ook zij kiezen minder vaak voor het vwo na het behalen van hun diploma.
Ook in het vervolgonderwijs wordt er gestapeld, oftewel leerlingen stromen na hun mbo- of hbo-opleiding door naar een hoger niveau. Er bestaan echter enkele verschillen in de ontwikkeling van het stapelen: zo zijn er verschillen tussen onderwijsniveaus, maar ook het ouderlijk opleidingsniveau speelt een rol in het aandeel studenten dat doorstroomt (Ministerie OCW, 2016). Uit cijfers blijkt dat het merendeel van mbo2 studenten doorstromen naar mbo3 of een hoger niveau. Het verschil hierin tussen het opleidingsniveau van de ouders is klein: in 2018/2019 was dit 2,5% in tegenstelling tot 5% in 2012/2013. Bij studenten van mbo3 is het aandeel stapelaars juist afgenomen en de verschillen tussen opleidingsniveau van de ouders van de studenten is ook afgenomen. De doorstroom van mbo4 naar hbo is onder alle groepen gedaald en de verschillen tussen opleidingsniveau van de ouders zijn constant. Bij het hbo zijn er iets meer studenten die doorstromen naar het wo.
In het voortgezet onderwijs zien we een verschil in het aandeel leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond dat stapelt (Onderwijsinspectie, 2020). Alhoewel het fenomeen over het algemeen vermindert, is er bij deze groep leerlingen geen sprake van een afname. Zij stapelen nog altijd evenveel of zelfs meer dan voorgaande generaties. Hierbij speelt onderadvisering een grote rol, zoals eerder aangetoond in een onderzoek (de Booys, 2020). Daarin geeft ongeveer de helft van de stapelaars aan dat onderadvisering veel invloed heeft gehad op hun stapelroute. Bij leerlingen zonder migratieachtergrond die stapelen is dit aantal relatief lager: 40,8% van hen geeft dit als reden aan
Gescheiden Onderwijs
In Nederland scheiden we het middelbaar onderwijs in verschillende onderwijsniveaus, vaak brengt dit ook een fysiek scheiding van onderwijs met zich mee waarbij er scholen op verschillende locaties maar één bepaald niveau aan onderwijs aanbieden. Door de verschillende locaties ontstaat sociale segregatie. Dit is omdat er volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (2021) “een grote samenhang is tussen onderwijsniveau en achtergrondkenmerken van leerlingen (inkomen en opleidingsniveau van de ouders en het wel of niet hebben van een migratieachtergrond)”, dus een fysieke scheiding van onderwijs veroorzaakt sociale scheiding. Dit kan problematisch zijn omdat leerlingen dan minder goed leren met mensen van verschillende achtergronden om te gaan omdat ze zo gescheiden leven, terwijl dit in de “echte wereld” niet zo zal zijn (Sociaal en Cultureel Planbureau, 2021).
Doorstroomrecht
In 2020 is de wet voor het doorstroomrecht aangenomen, wat invloed kan hebben op het aantal leerlingen dat stapelt. Het doel van deze wet is om het gemakkelijker te maken voor scholieren om door te stromen van vmbo naar havo en van havo naar vwo, mits ze voldoen aan alle standaardeisen (Eerste Kamer der Staten-Generaal, 2021). Bij de standaardeisen wordt gekeken naar de kennis, vaardigheden en leerhouding van een leerling. Voor vmbo-leerling geldt ook dat ze geslaagd moeten zijn met een extra vak (VO Raad, 2020). Voorheen konden scholen extra eisen stellen voor scholieren die wilde doorstromen naar een volgend niveau, dit is nu niet meer toegestaan. De scholen hebben wel nog steeds de vrijheid om hun eigen toelatingsbeleid te stellen aan leerlingen die niet voldoen aan de algemene toelatingseisen. Wellicht heeft het doorstroomrecht invloed op het aantal stapelaars, al is dat tot zo ver nog niet duidelijk omdat dit een redelijk recente wetsverandering is.
Wat vindt de politiek?
Met de verkiezingen in volle gang waren wij natuurlijk ook benieuwd wat de politiek vindt van dit onderwerp (Eerste Kamer de Staten-Generaal, 2021). Het wetsvoorstel is ruwweg: voor alle leerlingen gelijke voorwaarden vaststellen voor de doorstroom naar havo en vwo.
Partijen die het eens zijn met het voorstel: SP, PvdA, GroenLinks, PvdD, DENK, Van Kooten-Arissen, 50PLUS, D66, VVD, CDA, ChristenUnie, PVV en Van Haga.
Partijen die het oneens zijn met het voorstel: SGP en FVD
Bronnen:
de Booys, F. (2020, 16 september). Effect van onderadvisering en stapelen van diploma’s. Kennisplatform Integratie & Samenleving. https://www.kis.nl/artikel/effect-van-onderadvisering-en-stapelen-van-diplomas
Eerste Kamer de Staten-Generaal. Wet gelijke kans op doorstroom naar havo en vwo.
https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/35195_wet_gelijke_kans_op. Geraadpleegd
op 13 maart 2021.
Inspectie van het Onderwijs. (2020, 22 april). De staat van het onderwijs. https://www.onderwijsinspectie.nl/binaries/onderwijsinspectie/documenten/rapporten/2020/04/22/staat-van-het-onderwijs-2020/Staat+van+het+Onderwijs+2020.pdf
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2016a, 2 juni). Stapelen in het voortgezet onderwijs. Thema’s | Onderwijs in cijfers. https://www.onderwijsincijfers.nl/themas/transities-in-het-onderwijs/stapelen-in-het-voortgezet-onderwijs
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2016b, 21 juni). Stapelaars in het voortgezet onderwijs. Thema’s | Onderwijs in cijfers. https://www.onderwijsincijfers.nl/themas/transities-in-het-onderwijs/stapelen-in-het-voortgezet-onderwijs/stapelaars-in-het-vo
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2021, 26 februari). Dashboard gelijke kansen. Onderwijsmonitor | OCW in cijfers. https://www.ocwincijfers.nl/onderwijs/dashboard-gelijke-kansen#tertiary-4-4
Sociaal en Cultureel Planbureau. (2021, 4 februari). Scheiding schoolniveaus beperkt het contact tussen leerlingen met verschillende achtergronden. https://www.scp.nl/actueel/nieuws/2021/02/04/scheiding-schoolniveaus-beperkt-het-contact-tussen-leerlingen-met-verschillende-achtergronden
VO Raad. (2020, 17 juni). AMvB doorstroomrecht vmbo-havo en havo-vwo gepubliceerd.
https://www.vo-raad.nl/nieuws/amvb-doorstroomrecht-vmbo-havo-en-havo-vwo-gepubliceerd